علما و اندیشه های سیاسی ایشان در عصر صفوی

پیدایش دولت صفوی یکی از مهمترین رویدادهای سیاسی و مذهبی تاریخ ایران محسوب می شود، با ظهور این دولت مبارزات پنهان و آشکار شیعیان ایران در برابر خلفای بنی امیه و بنی عباس و حکومتهای همسوی آنها در دوران بعد از اسلام سرانجام به تکوین یک حکومت شیعی مستقر و بادوام منتهی شد و شاه اسماعیل بنیانگذار سلسله صفوی با اعلام رسمیت مذهب شیعه به اعاده استقلال و حاکمیت ایران زیرلوای این مذهب توفیق یافت . با تشکیل دولت صفوی و حمایت علنی و پیشگیر این دولت از تشیع نقطه اتکا مهمی برای پیروان این مذهب بوجود آمد و نخستین اثر آن گرد آمدن علما و اندیشمندان شیعی ایران و مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل و عراق و بحرین به ایران بود. با اجتماع علمای داخل و خارج کشور در ایران و بویژه در پایتخت دولت صفوی برخورد آراء و اندیشه رجال مذهب ، در زمینه راههای استقرار همه جانبه تشیع در جامعه ایرانی و رابطه آن با قدرت مرکزی آغاز گردید و هر دسته افکار و آراء خود را در زمینه رابطه دین و دولت مطرح ساخت که نتیجه آن اختلاف در دیدگاههای گوناگون در برابر مصالحه یا مقابله با دولتی بود که اساس سیاست خود را بر پایه استفاده از شریعت برای تثبیت حاکمیت خود قرار داده بود، و طبعا در اجرای این سیاست آن دسته از علما (که غالب آنها از جبل عامل به ایران آمده بودند) به علت توجیح دولت صفوی از لحاظ مذهبی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و موقعیت مذهبی خاصی در دستگاه حکومت و جامعه بدست آوردند و نتیجه این وضع منجر به پیدایش علمای اصولی و یا اخباری گردید. دسته اول که در راس آنها محقق کرکی قرار داشت در استحکام قدرت دولت و مشروعیت آن بر پایه ایدئولوژی مذهب مساعی خود را بکار بردند و علمای اخباری را در حاشیه قرار دادند. از سویی دیگر دولت صفوی که بخش مهمی از قدرت خود را مدیون تشکیلات صفویان خانقاه اردبیل بود، پس از استقرار در حاکمیت بجز مواردی اندک از این تشکیلات فاصله گرفتند و حتی با آن به مبارزه پرداختند و افزون بر این رویارویی برخی از نحله های فکری و فلسفی که مهمترین آنها فرقه نقطویه بود. با دستگاه حکومت صفویه این دولت را وادار به مبارزه علنی با آنها ساخت و سرانجام می توان نتیجه گرفت که دولت صفوی با اینکه از مذهب شیعه به مثابه نقطه اتکایی برای توجیه حاکمیت خود بهره گرفتند، این مذهب که بر پایه حرکتی تاریخی شکل گرفته بود به دوام و قوام خود همچنان ادامه داد.